مسمطات سنایی غزنوی

بسم الله الرحمن الرحیم 

 

 افگنده در شور و شغب جان و دل عشاق را 

 

ای کودک زیبا سلب سیمین بر و بیجاده لب           سرمایه‌ی ناز و طرب حوران ز رشکت در تعب

                                  زلف و رخت چون روز و شب زان زلفکان بلعجب

                                  افگنده در شور و شغب جان و دل عشاق را

زیبا نگار نازنین رخ چون گل و بر یاسمین               پاکیزه چون حور معین پیرایه‌ی خلد برین

                                  بادا بر املاق آفرین کاید چو تو زان حور عین

                                  فخرست بر ما چین و چین از بهر تو املاق را

عیار یار دلبری با غمزه و جان دلبری                     کردی ز جانم دل بری زان چشمکان عبهری

                                  در سحر همچون ساحری سنگین دل و سیمین‌بری

                                 دارم فزون ای سعتری در دل دو صد مرزاق را

داری تو ای سرو روان بر لاله و بر ارغوان            از مشک و عنبر صولجان از عشقت ای حور جنان

                                گشتم قضیب خیزران سرندر جان و جهان

                               چندین چه داری در غمان مر عاشق مشتاق را

از هجرت ای چون ماه و خور کردی مرا بی‌خواب و خور  بسته دل و خسته جگر لب خشک دارم دیده تر

                             عهدی که کردی ای پسر با من تو ای جان پدر

                             زنهار بر جانم مخور مشکن تو آن میثاق را 

---

 

 از من جدا شد ناگهان بر من جهان شد چون قفس 

المستغات ای ساربان چون کار من آمد به جان        تعجیل کم کن یک زمان در رفتن آن دلستان

                                        نور دل و شمع بیان ماه کش و سرو روان

                                        از من جدا شد ناگهان بر من جهان شد چون قفس

ای چون فلک با من به کین بی مهر و رحم و شرم و دین   آزار من کمتر گزین آخر مکن با من چنین

                                        عالم به عیش اندر ببین تا مر ترا گردد یقین

                                       کاندر همه روی زمین مسکین‌تر از من نیست کس

آرام جان من مبر عیشم مکن زیر و زبر                        در زاری کارم نگر چون داری از حالم خبر

                                      رحمی بکن زان پیشتر کاید جهان بر من به سر

                                      بگذار تا در رهگذر با تو برآرم یک نفس

دایم ز حسن آن صنم چون چشم او بختم دژم      چون زلف او پشتم به خم دل پر ز تف رخ پر ز نم

                                       اندوه بیش آرام کم پالوده صبر افزوده غم

                                       از دست این چندین ستم یارب مرا فریاد رس

چون بست محمل بر هیون از شهر شد ناگه برون      من پیش او از حد برون خونابه راندم از جفون

                                        کردم همه ره لاله‌گون گفتم که آن دلبر کنون

                                       چون بسته بیند ره ز خون باشد که گردد باز پس

هر روز برخیزم همی در خلق بگریزم همی               با هجر بستیزم همی شوری برانگیزم همی

                                        رنگی برآمیزم همی می در قدح ریزم همی

                                       در باده آویزم همی کاندهگسارم باده بس 

---

 

در مدح خواجه حکیم حسن اسعد غزنوی 

حادثه‌ی چرخ بین فایده‌ی روزگار                         سیر ز انجم شناس حکم ز پروردگار

                                  نیز نباشد مدام هست چو بر ما گذار

                                 حسرت امشب چو دوش محنت فردا چو دی

اسب قناعت بتاز پیش سپاه قدر                       عدل خداوند را ساز ز فضلش سپر

                                یافه‌مگوی و مبین از فلک این خیر و شر

                                سایق علم‌ست این منتهی و مبتدی

حال فلک را مجوی سیر ملک را مگوی               سلک جواهی مگیر بر ره معنی بپوی

                                نادره شعری بگوی حسن سعادت بجوی

                                نزد ظریفی خرام چون حسن اسعدی

آنکه ز الماس عقل در معانی بسفت                 سوسن اقبال و بخت در چمن او شکفت

                               عقل چون آن حال دید در سر با خود بگفت

                               دیر زیاد آنکه شد در ره من مهتدی

حاجت عقل اندرو گشت روا ای عجب                 ساخت هم از بهر خویش از دل و طبعش سلب

                               نزد همه کس سخنش گشت روا زین سبب

                               عقلش چون مقتداست طبع ورا مقتدی

او سبب عز دهر یافته از بخت خویش                  ساخته بر اوج چرخ همت او تخت خویش

                               عالم علوی کشد خاطر او رخت خویش

                               دیده مجال سخن در وطن مفردی

خط سخنهای خوب یافت ز گنج کلام                   بحر معانی گرفت همت طبعش تمام

                               نزدش باز آمد او کرد چو آنجا مقام

                               گویی بر اوج ساخت جایگه عابدی

آفت ادبار و نحس کرد ز پیشش رحیل                  سعد نجوم فلک جست مر او را دلیل

                               عاجز او شد حسود دشمن او شد دلیل

                               دید چو در دولتش قاعده‌ی سرمدی

حد و کمال دو چیز خاطر و آن همتش                   ساحت آن عرش گشت مسکین این فکرتش

                               نیست عجب کز فلک از قبل رفعتش

                               نازد بر همتش حاسد آن حاسدی

ای شده اشکال شعر از دل و طبعت بیان               ساخته از عقل و فضل بر تن و جان قهرمان

                               عین سعادت چو گشت طبع ترا ترجمان

                               دیوانها ساز زود ز آن همم فرقدی

حنجر ادبار را خنجر اقبال زن                                سلسله‌ی جاه در کنگر سدره فگن

                               ناز همالان مکش زان که به هر انجمن

                               از همه در علم و فضل افضلی و اوحدی

آیت بختت نمود از عز برهان خویش                       سیرت زیبات یافت از خط سامان خویش

                               عادت خوبت براند بر دل فرمان خویش

                               دیده‌ی اقبال را اکنون چون اثمدی

حافظ چون خاطری صافی چون جوهری                  ساکن چون کوه و کان روشن چون آذری

                               نرم چو آب روان زان به گه شاعری

                               ناب تو چون لولوی صاف تو چون عسجدی

کبر حیا شد چو دید آن دل و طبع و سخات              سحر مبین چو یافت خاطر شعر و ثنات

                                عیش هنی شد چو یافت سیرت و زیب و لقات

                               دیو زیان شد چو یافت در تو فر مرشدی

حاسد تا در جهان نیست چو ناصح به دل               ساخته با نیک و بد راست چو با آب، گل

                               نیست به چهره حبش بابت چین و چگل

                               تا نبود نزد عقل راد بسان ردی

حربه‌ی اقبال گیر ساز ز طبعش فسان                     شو ز نحوست بری کن به سعادت مکان

                               نامه‌ی اقبال خوان زان که تویی خوش زبان

                               کعبه‌ی زوار را تو حجرالاسودی

گردش گردون و دهر جز به رضایت مباد                     سیر کواکب به سعد دور ز رایت مباد

                               عون عنایت به تو جز ز خدایت مباد

                               دین خداییت باد با روش احمدی

حسرت و رنج و بدی یار و صدیقت مباد                     سیرت و رسم بدان کار و طریقت مباد

                               نیکی یار تو باد نحس رفیقت مباد

                               بخش تو نیکی و سعد سهم حسودت بدی 

---